W artykule dowiesz się na jakich podstawach prawnych można korzystać z programów komputerowych, czym jest oprogramowanie Open Source i jaką odgrywa rolę przy zawieraniu umowy o wdrożenie lub utrzymanie programów.
Oprogramowanie a prawa autorskie – licencje i wolne oprogramowanie.
Korzystanie z oprogramowania niezależnie od tego, czy jest to system operacyjny, edytor tekstu albo program do zarządzania produkcją, zasadniczo wymaga posiadania uprawnień, czyli odpowiedniej licencji. Licencja to nic innego jak umowa zawierana między producentem oprogramowania a jego użytkownikiem, mocą której przez określony czas i w ustalony sposób użytkownik może tego oprogramowania używać. Oprogramowanie jest bowiem utworem, co oznacza, że przysługują do niego prawa autorskie. Oczywiście oprócz licencji można również nabyć prawa autorskie do oprogramowania, co oznacza, że staniemy się jego “właścicielem” a nie jedynie licencjobiorcą.
Występują również, choć rzadziej, oprogramowania będące częścią domeny publicznej (public domain), które nie są chronione prawami autorskimi. To najdalej idący rodzaj wolnego oprogramowania. Twórcy takich programów zrzekają się swoich praw autorskich na rzecz dobra publicznego.
Przykładem oprogramowania public domain jest SQLite – system zarządzania bazami danych, który wykorzystywany jest w systemach Android oraz iOS. Każdy może korzystać z tego oprogramowania bez żadnych ograniczeń – można go modyfikować, redystrybuować, a nawet włączać do komercyjnych projektów bez konieczności spełniania jakichkolwiek wymogów licencyjnych i bez opłat.
Free Software Foundation wypracowała postulat 3 zasad wolnego oprogramowania (wolności):
- Wolność korzystania z programu w dowolnym celu, bez żadnych ograniczeń,
- Wolność analizowania i modyfikowania programu,
- Wolność rozpowszechniania kopii programu i jego modyfikacji.
Co istotne, choć bezpłatność oprogramowania koresponduje z ideą wolności oprogramowania, to nie jest jego bezwzględną cechą. Wolne oprogramowanie nie zawsze równa się darmowemu oprogramowaniu.
Wracając jednak do licencji na oprogramowanie, które funkcjonują, gdy obowiązuje ochrona prawnoautorska – możemy podzielić je na zamknięte i otwarte.
Zamknięte i otwarte licencje na oprogramowanie.
Zamknięte licencje na oprogramowanie oznaczają zasadniczo, że użytkownik nie ma prawa modyfikować i udostępniać oprogramowania osobom nieuprawnionym oraz nie posiada dostępu do kodu źródłowego.
Cztery typowe rodzaje licencji zamkniętych to:
program graficzny Adobe Photoshop
archiwizator WinRAR
przeglądarka Google Chrome
darmowa wersja platformy do słuchania muzyki Spotify
Korzystanie z systemu operacyjnego Windows opiera się na licencji zamkniętej. Microsoft nie udostępni nam w jakiejkolwiek postaci kodu źródłowego do systemu, nie możemy go modyfikować, nie jesteśmy uprawnieni do przekazywania dostępu do systemu w sposób sprzeczny z rodzajem i zakresem licencji (np. wykorzystywać konto prywatne w celach firmowych).
Otwarte licencje na oprogramowanie wręcz przeciwnie – umożliwiają dostęp użytkownikowi do kodu źródłowego, co pozwala go zmieniać, rozbudowywać i udostępniać innym osobom.
Popularna przeglądarka internetowa Mozilla Firefox jest darmowym i otwartym oprogramowaniem – użytkownicy mogą pobrać kod źródłowy tej przeglądarki z repozytorium i go modyfikować, w tym tworzyć rozszerzenia, ale muszą spełnić warunki licencji open source.
Rodzaje licencji Open source.
Funkcjonują dwa główne rodzaje licencji otwartego kodu źródłowego, czyli Open source:
- Licencje copyleft,
- Licencje permisywne.
Licencje copyleft oznaczają, że można dokonywać modyfikacji udostępnionego publicznie oprogramowania, ale stworzone modyfikacje można udostępniać dalej wyłącznie na identycznych warunkach licencji na jakich my pozyskaliśmy oprogramowanie.
Zasada ta sprowadza się do tego, że jeśli korzystamy z otwartego oprogramowania i stworzyliśmy jego opracowanie (np. zbudowaliśmy swój własny program komputerowy na oprogramowaniu copyleft), to możemy z niego swobodnie korzystać, bez uzyskiwania żadnych zgód jego twórców. Jeśli jednak chcielibyśmy udostępnić osobom trzecim swoją modyfikację, to nie możemy tego zrobić bez udostępniania kodu źródłowego.
Zachowana musi być otwartość oprogramowania. Nie ma jednak obowiązku, by swoje modyfikacje udostępniać tj. nikt nie może żądać, byśmy upublicznili swoją modyfikację i podali kod źródłowy. Jeśli się jednak na to zdecydujemy, wówczas warunkiem copyleft jest przekazanie odbiorcom kodu źródłowego.
W przypadku licencji copyleft spotkamy się najczęściej z takim pojęciem jak GPL (General Public License), znaną też pod nazwą Powszechna Licencja Publiczna GNU.
Popularny WordPress służący do obsługiwania stron internetowych oparty jest na licencji GPL – każdy może pobrać i modyfikować kod źródłowy, ale udostępnianie stworzonych przez siebie modyfikacji może nastąpić wyłącznie wraz z publicznym udostępnieniem kodu źródłowego tych modyfikacji.
Oto 2 główne zasady, których należy przestrzegać w licencji copyleft GPL (GNU) to:
- Obowiązek udostępnienia kodu źródłowego do oprogramowania,
- Obowiązek umieszczenia w pliku źródłowym informacji, że oprogramowanie jest licencjonowane na zasadzie danej licencji GPL.
Jak to wygląda w praktyce? Zgodnie z licencją GPL, jeśli rozpowszechniasz program w formie binarnej, czyli wykonywalnej, nadającej się do zainstalowania na dysku i uruchomienia (np. plik Program.exe), musisz również zapewnić dostęp do kodu źródłowego tego programu napisanego w danym języku programowania. Zarówno za możliwość pobrania oprogramowania jak i za możliwość dostępu do kodu źródłowego możesz pobierać opłatę, ale musisz pamiętać, że:
- opłata za dostęp do kodu źródłowego musi być niższa niż opłata za pobranie samego programu,
- jeśli ktoś kupi od Ciebie oprogramowanie, ma prawo udostępnić je innym również za opłatą albo za darmo.
Licencje permisywne są nieco bardziej liberalne – to znaczy, że niekoniecznie musimy udostępniać modyfikacje oprogramowania na tych samych warunkach na jakich sami je pobraliśmy, w szczególności niekoniecznie musimy udostępniać kod źródłowy do swoich modyfikacji. Najpopularniejsze licencje permisywne to:
Pozwala użytkownikom na praktycznie dowolne korzystanie z oprogramowania, w tym kopiowanie, modyfikowanie i rozpowszechnianie, a wymogiem jest dołączenie oryginalnej licencji i informacji o autorze do wszystkich kopii oprogramowania.
Jest bardzo podobna do licencji MIT, z tą różnicą, że charakteryzuje się klauzulą o zrzeczeniu odpowiedzialności i wymaganiami w zakresie ochrony patentowej
Od pozostałych odróżnia ją kwestia podejścia do ochrony patentowej – użytkownicy nie mogą pozywać innych za naruszenie patentów związanych z oprogramowaniem.
Podsumowanie.
Zgodne z prawem korzystanie z oprogramowania opiera się na przysługiwaniu odpowiednich uprawnień prawnoautorskich. Jedną z możliwości uprawnionego używania programów komputerowych jest korzystanie na zasadach licencji open source.
W obrocie funkcjonują licencje z tzw. klauzulą copyleft (np. GPL), które wymagają udostępniania kodu źródłowego modyfikacji oprogramowania oraz licencje permisywne (np. MIT), które umożliwiają modyfikowanie cudzego kodu źródłowego, bez obowiązku ujawniania kodu źródłowego osobom trzecim przy jego dalszej dystrybucji.
Jeżeli rozważasz stworzenie lub skorzystanie z oprogramowania typu Open source i potrzebujesz profesjonalnej porady prawnej, zapraszamy do kontaktu.
Specjalizacje w tym wpisie:
- Radca prawny
Jako radca prawny, specjalizuję się w świadczeniu kompleksowego wsparcia prawnego dla firm z różnych branż, w tym w szczególności dla przedsiębiorców korzystających z nowoczesnych technologii. Moją misją jest zapewnienie moim partnerom biznesowym bezpieczeństwa prawnego i pomoc w osiągnięciu ich celów biznesowych, w sposób elastyczny i profesjonalny odpowiadając na ich potrzeby i oczekiwania.
Obszary specjalizacji:
- Prawo własności intelektualnej
- Prawo IT
- Cyberbezpieczeństwo
- Doradztwo prawne dla branży e-commerce i social-media
- Fuzje i przejęcia